Hướng dẫn cách tự thu mẫu tại nhà để xét nghiệm ADN

Trong bài viết này, NOVAGEN sẽ hướng dẫn chi tiết cách tự thu mẫu tại nhà để xét nghiệm ADN: từ việc chuẩn bị dụng cụ, các bước lấy mẫu, đến cách bảo quản và gửi mẫu đến phòng xét nghiệm. Với hướng dẫn cụ thể và dễ hiểu, bạn có thể tự lấy mẫu xét nghiệm ADN tại nhà để mẫu phẩm đạt chất lượng, qua đó có được kết quả xét nghiệm ADN chính xác nhất.

1. Các loại mẫu xét nghiệm ADN có thể tự thu tại nhà

Các loại mẫu sinh phẩm có chứa thành phần ADN và được sử dụng trong xét nghiệm ADN hiện nay bao gồm: 

• Mẫu máu

• Mẫu niêm mạc miệng (nước bọt)

• Mẫu tóc có gốc chân tóc

• Mẫu móng tay

• Mẫu cuống rốn
• Các mẫu sinh phẩm đặc biệt (bàn chải đánh răng, bã kẹo cao su, đầu lọc thuốc lá, dao cạo râu, tinh dịch,…)

Trong đó, chuyên gia xét nghiệm ADN khuyến nghị khách hàng tự thu mẫu niêm mạc miệng (nước bọt), mẫu tóc có gốc chân tóc, mẫu móng tay, mẫu cuống rốn trẻ sơ sinh. KHÔNG khuyến nghị tự thu mẫu máu nếu không có chuyên môn liên quan đến y tế.

Trong trường hợp muốn làm xét nghiệm ADN hoàn toàn bí mật, khó hoặc hoàn toàn không thể lấy được mẫu ADN thì khách hàng có thể dùng các mẫu ADN đặc biệt.

Độ chính xác của các loại mẫu ADN là như nhau đối với tất cả các loại mẫu sinh phẩm của cùng 1 người: > 99,999999%. 

2. Hướng dẫn cách tự thu mẫu tế bào niêm mạc miệng xét nghiệm ADN

a. Tại sao có thể xét nghiệm ADN từ tế bào niêm mạc miệng? 

Lý do: Trong tế bào niêm mạc miệng của con người có chứa thành phần ADN. Tế bào niêm mạc miệng liên tục ma sát, bong ra và lẫn vào trong nước bọt trong quá trình nhai thức ăn. Tức là trong nước bọt của con người luôn có các tế bào niêm mạc miệng xuất hiện.

Do đó cách lấy tế bào niêm mạc miệng để làm xét nghiệm ADN được thực hiện rất đơn giản: Chỉ cần thấm nước bọt trong khoang miệng của người làm xét nghiệm ADN.

b. Cách tự thu mẫu tại nhà với tế bào niêm mạc miệng (nước bọt)

Dưới đây là hướng dẫn lấy mẫu niêm mạc để xét nghiệm ADN tại nhà chi tiết theo từng bước:

• Bước 1: Chuẩn bị từ 2-3 tăm bông sạch (loại dùng để ngoáy tai) hoặc tăm bông y tế cho mỗi người tham gia xét nghiệm ADN. Tức là nếu có 2 người cần lấy mẫu niêm mạc miệng thì cần chuẩn bị từ 4-6 tăm bông sạch. 
• Bước 2: Cắt bỏ một đầu tăm bông, chỉ sử dụng đầu tăm bông còn lại. Chú ý không dùng tay để chạm trực tiếp vào đầu bông.
• Bước 3: Cầm vào đầu bông đã cắt, đưa đầu bông vào trong khoang miệng của người làm xét nghiệm ADN, sau đó xoay tròn đầu tăm bông vào phía trong thành má từ từ 10-12 lần, sao cho đầu tăm bông thấm nước bọt.
• Bước 4: Để tăm bông khô tự nhiên, sau đó gói tăm bông vào phong bì giấy hoặc giấy A4 sạch, ghi tên của người được làm xét nghiệm ADN bên ngoài.
• Bước 5: Lặp lại thao tác trên với từng người tham gia xét nghiệm ADN còn lại.

Lưu ý quan trọng:

• Trước khi lấy mẫu niêm mạc miệng, có thể uống 1-2 ngụm nước lọc để tráng miệng. 
• Tăm bông thấm nước bọt lấy xong KHÔNG được cho vào túi nilon zip dán kín vì như vậy sẽ bị hấp hơi và vi khuẩn yếm khí sẽ nhiễm hỏng mẫu.
• Chỉ cần gói bằng giấy hoặc phong bì giấy để có độ thông khí tự nhiên, phần nước bọt sẽ bay hơi một cách tự nhiên, còn lại tế bào niêm mạc miệng sẽ bám lại ở đầu tăm bông là phần dùng tách ADN.
• Mẫu nước bọt lấy xong sẽ để bảo quản trong 7 ngày mà vẫn đảm bảo chất lượng của mẫu phẩm. Khoảng thời gian này đủ để khách hàng có thể tự lấy mẫu nước bọt tại nhà và gửi mẫu qua chuyển phát EMS bưu điện hoặc mang trực tiếp tới Trung tâm xét nghiệm.

>>> Xét nghiệm ADN bằng niêm mạc miệng (nước bọt): 10+ thông tin quan trọng cần biết

3. Hướng dẫn cách tự thu mẫu tóc để xét nghiệm ADN

a. Tại sao có thể xét nghiệm ADN từ mẫu tóc (bao gồm cả lông, râu)? 

Lý do: Ở gốc chân tóc có nang tóc chứa thành phần ADN của con người. Với sợi tóc (hoặc lông, râu) có đủ phần gốc chân tóc thì có thể xét nghiệm ADN bằng cách tách lấy gốc chân tóc và phân tách ADN.

Cấu tạo sợi tóc gồm nang tóc chứa gốc chân tóc ở dưới da đầu và thân tóc phía trên da đầu như sau: 

b. Cách lấy mẫu tóc để xét nghiệm ADN tại nhà

Dưới đây là hướng dẫn lấy mẫu sợi tóc có gốc chân tóc để làm xét nghiệm ADN:

• Bước 1: Chuẩn bị một chiếc nhíp, vệ sinh đầu nhíp bằng xà phòng hoặc cồn, sau đó lau khô nhíp bằng khăn sạch
• Bước 2: Dùng nhíp để nhổ tóc một cách chậm rãi, đảm bảo rằng khi kéo sợi tóc lên phải lấy được phần gốc chân tóc ở dưới da đầu, không để gốc chân tóc bị đứt đoạn. Phần gốc chân tóc có màu trắng đục hơi ngả vàng nhạt, bám quanh sợi tóc. Nhổ tối thiểu 5-7 sợi tóc cho từng người.
• Bước 3: Sau khi nhổ xong, gói mẫu tóc vào giấy sạch hoặc bỏ vào phong bì giấy, tránh làm hỏng mẫu. không để mẫu vào túi nilong hoặc túi zip.

Lưu ý quan trọng:

• Tóc bắt buộc phải nhổ trực tiếp và có gốc chân tóc. Tóc được căt ngang không có gốc chân, tóc tự rụng sẽ không tính là mẫu ADN đạt chuẩn.
• Tuyệt đối không dùng tay không để chạm vào phần gốc chân tóc. 
• Thời gian bảo quản tóc để làm xét nghiệm ADN: từ vài tháng đến 1 năm. 

4. Hướng dẫn cách tự thu mẫu móng tay để xét nghiệm ADN

a. Tại sao có thể xét nghiệm ADN từ mẫu móng tay, chân?

Lý do: Trong móng tay và móng chân có chứa ADN từ các tế bào da phát triển xung quanh giường móng. ADN trong các mảnh móng tay (mô sừng) có nguồn gốc từ các tế bào ma trận mầm trong rễ móng tay. ADN từ những mảnh móng tay sau đó có thể được chiết xuất và phân tích trong phòng thí nghiệm.

b. Cách tự thu mẫu tại nhà làm xét nghiệm ADN với mẫu móng tay, chân

Dưới đây là hướng dẫn lấy móng tay, móng chân xét nghiệm ADN tại nhà chi tiết theo từng bước:

• Bước 1: Vệ sinh đầu bấm móng tay hoặc kềm cắt móng tay bằng xà phòng sau đó xả dưới vòi nước sạch để trôi hết vụn móng tay, da chết của người sử dụng trước đó. Nếu lẫn mảnh móng tay của người trước thì có thể ảnh hưởng tới kết quả xét nghiệm ADN. Sau khi rửa sạch thì lau khô dụng cụ cắt móng tay. 
• Bước 2: Cắt khoảng 5-6 mảnh móng tay/móng chân đối với người lớn, đối với trẻ nhỏ thì nên cắt 10-12 mảnh móng tay và móng chân, bởi móng của trẻ mảnh hơn, nhỏ hơn và do đó chứa ít ADN hơn so với người lớn. Riêng với trẻ em dưới 3 tuổi và đặc biệt là dưới 1 tuổi, KHÔNG khuyến nghị thu thập mẫu móng tay để xét nghiệm ADN mà trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ nên xét nghiệm ADN bằng mẫu niêm mạc miệng, máu gót chân hoặc cuống rốn rụng tự nhiên. 
• Bước 3: Mảnh móng tay sau khi cắt được đặt trong giấy sạch (giấy ăn, giấy viết,…) sau đó gói lại, hoặc cho vào phong bì giấy, không để mẫu vào túi nilong hoặc túi zip. Chú ý KHÔNG dùng tay không để nhặt móng tay cho vào túi giấy mà cần đeo găng tay y tế.
• Bước 4: Lặp lại quy trình từ khâu vệ sinh dụng cụ cắt móng cho tới bảo quản mẫu móng tay đã cắt đối với người tiếp theo làm xét nghiệm ADN.

Lưu ý quan trọng:

• Khi lấy mẫu móng tay xét nghiệm ADN, cắt lần lượt từng người xong rồi mới lấy người tiếp theo.
• Không nhặt móng tay từ sàn nhà vì dễ bị lẫn mẫu – nhiễm mẫu ADN. 
• Đối với người già từ 60 tuổi trở lên, do mức độ sừng hóa của móng cao nên ưu tiên lấy các loại mẫu ADN khác như máu, nước bọt hoặc nhổ gốc chân tóc.

• Thời gian bảo quản mẫu móng tay móng chân:  từ vài tháng đến 1 năm

• Mẫu móng tay đạt chuẩn là Mẫu móng tay không bị sừng hóa nhiều, ít bị bẩn, không bị nấm mốc.

5. Hướng dẫn cách thu mẫu cuống rốn trẻ sơ sinh để xét nghiệm ADN

a. Tại sao có thể xét nghiệm ADN từ mẫu cuống rốn khô? 

Lý do: Trong cuống rốn trẻ sơ sinh có các tế bào mô chứa ADN. Khi cuống rốn trẻ rụng tự nhiên và khô lại, các tế bào chứa ADN có trong cuống rốn có thể được phân tích sau đó làm xét nghiệm ADN tương tự như các loại mẫu khác như máu hay niêm mạc miệng (nước bọt).

Đặc biệt, mẫu cuống rốn là loại mẫu ADN được ưu tiên sử dụng khi làm xét nghiệm ADN cho trẻ sơ sinh.

Bởi cuống rốn trẻ tự rụng mà không cần tác động tới bé, do đó không gây đau đớn hay khó chịu cho trẻ như chích máu gót chân. Còn các mẫu ADN khác như tóc hay móng tay rất ít, mỏng và nhỏ nên thường khá là khó khăn trong việc thu thập.

b. Cách lấy mẫu cuống rốn trẻ sơ sinh làm xét nghiệm ADN

Để chất lượng mẫu đảm bảo và cho kết quả chính xác nhất, bạn hãy làm theo 3 bước sau:

• Bước 1: Chuẩn bị một tờ giấy trắng sạch và 1 chiếc máy sấy.
• Bước 2: Đeo găng tay hoặc dùng gạc sơ sinh vô trùng cầm vào phần cuống rốn khô, đặt lên trên tờ giấy trắng sạch và gói lại. Nếu cuống rốn vẫn còn ướt có thể dùng máy sấy để ở chế độ gió, cách xa gói giấy đựng mẫu cuống rốn khoảng 10 -15cm và sấy trong khoảng 3-5 phút. 
• Bước 3: Ghi thông tin của trẻ bên ngoài, sau đó bỏ vào một phong bì có thông tin hoặc ký hiệu tương ứng. Không để mẫu cuống rốn vào túi nilong hoặc túi zip, không chạm tay trực tiếp lên cuống rốn. 

Lưu ý quan trọng: 

• Mẫu cuống rốn đạt tiêu chuẩn sẽ cần đảm bảo phần bên trong khi cắt ra phải còn lõi màu trắng, không bị quắt lại, không nấm mốc.
• Nên lấy cả hoặc cắt khoảng >1cm cuống rốn khô, sạch, đã rụng.
• Thời gian bảo quản mẫu cuống rốn trẻ sơ sinh: Từ vài tháng cho đến dưới 2 năm.

6. Hướng dẫn cách tự thu mẫu tại nhà với các mẫu ADN đặc biệt

a. Mẫu ADN đặc biệt là gì? Tại sao lại có thể xét nghiệm ADN?

Mẫu ADN đặc biệt là những vật phẩm đã qua sử dụng mà có thể chứa thành phần ADN của người dùng, và có thể thu thập để làm xét nghiệm ADN, bao gồm:

• Bàn chải đánh răng
• Đầu mẩu thuốc lá
• Dao cạo râu
• Tinh dịch (có trong bao cao su, quần lót hoặc khăn lau)
• Bã kẹo cao su. 

Trong một số trường hợp, nếu như không thể lấy được các mẫu ADN thông thường thì có thể cân nhắc lựa chọn một trong các loại mẫu ADN kể trên. 

Vậy tại sao các mẫu ADN đặc biệt lại có thể dùng để xét nghiệm ADN? Các sinh phẩm này lưu giữ lượng nước bọt, tinh trùng, dịch sinh học, tế bào da… chứa ADN của người sử dụng. Các tế bào biểu mô và dấu vết của ADN có thể tồn tại trong các mẫu ADN đặc biệt này. 

Chú ý rằng, việc tách chiết ADN từ những mẫu ADN đặc biệt này sẽ khó hơn, phức tạp hơn, mất nhiều thời gian hơn đáng kể so với các mẫu ADN thông thường. 

>>> Chi tiết: Mẫu bàn chải đánh răng, đầu lọc thuốc lá, quần lót,… làm xét nghiệm ADN như thế nào? 

b. Cách thu thập các loại mẫu ADN đặc biệt tại nhà

Dưới đây là hướng dẫn cách lấy các loại mẫu ADN đặc biệt: 

• Bàn chải đánh răng: Mẫu bàn chải đã dùng được tối thiểu 2 tuần.
• Dao cạo râu: Mẫu dao cạo đã dùng được tối thiểu 2 tuần, nên lấy cả bàn cạo và phần dao.
• Đầu lọc thuốc lá: Đầu lọc thuốc còn lại sau khi được sử dụng, chưa bị bẩn (dẫm dưới giày, vất xuống đất)
• Bã kẹo cao su: Bã kẹo cao su đã được nhai, chưa bị bẩn (dẫm dưới giày, vất xuống đất)
• Tinh dịch: Dùng 3-5 que tăm bông thấm vào trong tinh trùng (hoặc bao cao su có chứa tinh trùng). Đảm bảo mẫu không bị lẫn với các dịch thể của người khác. Chú ý: Thời gian bảo quản mẫu tinh trùng rất ngắn, chỉ khoảng vài giờ nên có mẫu ADN tinh dịch thì gửi càng sớm càng tốt. 

Lưu ý quan trọng: 

• Bảo quản các loại mẫu này vào giấy sạch (giấy ăn, giấy viết,….) hoặc phong bì, không để mẫu vào túi nilong hoặc túi zip, không chạm tay vào mẫu.
• Các loại mẫu bàn chải đánh răng, dao cạo râu, đầu lọc thuốc lá, bã kẹo cao su chỉ được sử dụng bởi 1 người; Mẫu tinh trùng đảm bảo mẫu không bị lẫn với các dịch thể của người khác. 

Nguồn: NOVAGEN