CODIS là gì? Tìm hiểu về cơ sở dữ liệu ADN quốc gia của Hoa Kỳ

Trong hơn ba thập kỷ qua, công nghệ phân tích ADN đã cách mạng hóa lĩnh vực khoa học pháp y, giúp cơ quan thực thi pháp luật trên toàn cầu tăng cường khả năng giải quyết tội phạm. Trong đó, CODIS – Hệ thống chỉ số DNA (ADN) kết hợp của Hoa Kỳ, là một trong những công cụ quan trọng nhất. Vậy CODIS là gì? Hệ thống này vận hành ra sao và đóng vai trò như thế nào trong quá trình điều tra tội phạm tại Hoa Kỳ? Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn một cái nhìn tổng quan về CODIS và cách nó hoạt động trong hệ thống pháp luật Mỹ.

1. CODIS là gì?

CODIS, viết tắt của “Combined DNA Index System,” (Hệ thống Chỉ số DNA Quốc gia) là một hệ thống cơ sở dữ liệu ADN quốc gia của Hoa Kỳ, do Cục Điều tra Liên bang (FBI) phát triển và quản lý. Mục tiêu của CODIS là cung cấp một hệ thống để lưu trữ và so khớp các hồ sơ ADN được thu thập từ các vụ án hình sự và các nguồn khác nhau, nhằm hỗ trợ cơ quan thực thi pháp luật trong việc giải quyết tội phạm.

Được ra mắt vào năm 1990, CODIS bắt đầu với một phạm vi hẹp, nhưng đã nhanh chóng phát triển để trở thành một trong những công cụ mạnh mẽ nhất trong việc nhận diện và truy tìm tội phạm tại Hoa Kỳ. Hệ thống này không chỉ lưu trữ các mẫu ADN từ những cá nhân bị kết án mà còn từ những cá nhân chưa bị kết tội, các mẫu thu thập từ hiện trường vụ án, và thậm chí từ những trường hợp mất tích.

2. Cấu trúc và vận hành của CODIS

CODIS được cấu trúc theo ba cấp độ: địa phương, tiểu bang, và liên bang. 

– Địa phương: Hệ thống chỉ số DNA cục bộ (LDIS) nơi hồ sơ ADN bắt nguồn

– Tiểu bang: Hệ thống chỉ số DNA tiểu bang (SDIS) cho phép các phòng thí nghiệm trong tiểu bang chia sẻ thông tin.

– Liên bang: Hệ thống chỉ số DNA quốc gia (NDIS) cho phép các tiểu bang so sánh hồ sơ ADN với nhau.

Các cơ quan thực thi pháp luật ở mỗi cấp độ này có thể truy cập vào hệ thống, tạo điều kiện cho việc so khớp các mẫu ADN giữa các tiểu bang và địa phương. Hệ thống này bao gồm hai chỉ số chính: 

– Chỉ số người phạm tội chứa các mẫu ADN của những người bị kết án phạm tội, cũng như những người bị bắt trong các trường hợp nhất định.

– Chỉ số pháp y lưu trữ các mẫu ADN thu thập từ hiện trường vụ án, có thể bao gồm mẫu từ những người chưa bị xác định.

Việc so khớp giữa các chỉ số này cho phép cảnh sát có thể kết nối một nghi phạm với hiện trường vụ án, ngay cả khi họ không bị nghi ngờ ban đầu.

3. Lịch sử phát triển của CODIS

CODIS bắt đầu được triển khai vào cuối những năm 1980 và đầu những năm 1990, sau khi ADN bắt đầu được sử dụng phổ biến trong việc nhận diện tội phạm. Ban đầu, chương trình CODIS chỉ được áp dụng thử nghiệm ở một số ít tiểu bang, nhưng đến năm 1998, cơ sở dữ liệu ADN quốc gia đã được thành lập, cho phép toàn bộ các tiểu bang trên nước Mỹ truy cập và đóng góp vào hệ thống này.

Từ năm 2000 trở đi, CODIS đã mở rộng phạm vi, không chỉ bao gồm ADN của những người bị kết án mà còn của những người bị bắt vì một số tội danh nhất định, các mẫu không rõ danh tính, và mẫu từ những trường hợp mất tích. Điều này cho phép CODIS trở thành một công cụ ngày càng quan trọng trong việc giải quyết các vụ án phức tạp.

4. CODIS và tầm quan trọng của nó trong điều tra tội phạm

Một trong những đóng góp quan trọng nhất của CODIS là khả năng giúp phá án nhanh chóng và chính xác. Trước đây, việc dựa vào nhân chứng hay các phương pháp nhận diện truyền thống thường gây ra nhiều hạn chế và sai lệch. Với CODIS, chỉ cần một mẫu ADN nhỏ thu thập được từ hiện trường vụ án cũng có thể giúp xác định thủ phạm, ngay cả khi người đó đã rời khỏi nơi gây án hoặc không để lại dấu vết rõ ràng.

Đặc biệt, CODIS đã đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết các vụ án hiếp dâm và giết người. Nhiều vụ án tưởng chừng đã rơi vào ngõ cụt hoặc bị bỏ lỡ thông tin quan trọng đã được phá nhờ vào so khớp ADN thông qua CODIS. Những tội phạm liên quan đến người phạm tội nhiều lần thường để lại mẫu ADN tại hiện trường, và hệ thống này giúp nhanh chóng xác định và bắt giữ họ.

5. Cơ chế hoạt động của CODIS

Hệ thống CODIS hoạt động dựa trên việc so khớp các chuỗi ADN ngắn, được gọi là Short Tandem Repeats (STRs). STRs là những đoạn ngắn của ADN lặp đi lặp lại, và tần suất lặp lại này khác nhau ở mỗi người. Nhờ sự khác biệt này, ADN của từng cá nhân là duy nhất.

Các mẫu ADN thu thập từ hiện trường vụ án hoặc từ cá nhân được phân tích để xác định chuỗi STR, sau đó được nhập vào cơ sở dữ liệu CODIS. Khi có mẫu ADN mới được nhập vào hệ thống, CODIS sẽ tự động so khớp với tất cả các mẫu hiện có, tìm kiếm các tương đồng để xác định mối liên hệ giữa nghi phạm và hiện trường.

6. Các lợi ích của CODIS đối với cộng đồng và xã hội

Không chỉ có tác động trực tiếp đến việc điều tra tội phạm, CODIS còn mang lại nhiều lợi ích khác cho cộng đồng. Một trong số đó là khả năng giúp giải quyết các vụ mất tích và nhận diện nạn nhân vô danh. Khi các mẫu ADN của người mất tích được nhập vào CODIS, chúng có thể được so khớp với các mẫu ADN không xác định được tìm thấy trong quá trình điều tra.

Ngoài ra, CODIS cũng giúp loại bỏ các đối tượng bị buộc tội oan. Trong một số vụ án, nghi phạm ban đầu có thể bị kết tội dựa trên các bằng chứng khác, nhưng nhờ vào CODIS, có thể chứng minh được người này vô tội nếu ADN của họ không khớp với mẫu từ hiện trường.

7. Các locus cốt lõi của CODIS là gì?

Hệ thống CODIS (Combined DNA Index System) hoạt động dựa trên việc phân tích các locus ADN cụ thể để tạo ra hồ sơ ADN của một cá nhân. Những locus này là các vùng trên chuỗi ADN chứa các Short Tandem Repeats (STRs), tức là những đoạn ADN ngắn có sự lặp lại của một chuỗi nucleotide. STR là yếu tố then chốt trong quá trình xác định hồ sơ ADN vì chúng có độ biến đổi cao giữa các cá nhân, giúp đảm bảo độ chính xác và tính độc đáo của hồ sơ ADN.

Các vị trí cốt lõi của CODIS ban đầu, được ban hành từ tháng 10 năm 1998 đến ngày 31 tháng 12 năm 2016, bao gồm 13 vị trí sau:

• CSF1PO
• FGA
• THO1
• TPOX
• VWA
• D3S1358
• D5S818
• D7S820
• D8S1179
• D13S317
• D16S539
• D18S51
• D21S11

Có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2017, các locus cốt lõi của CODIS (CODIS Core Loci) được mở rộng lên thành 20 locus sau:

• CSF1PO
• FGA
• THO1
• TPOX
• VWA
• D3S1358
• D5S818
• D7S820
• D8S1179
• D13S317
• D16S539
• D18S51
• D21S11
• D1S1656
• D2S441
• D2S1338
• D10S1248
• D12S391
• D19S433
• D22S1045

8. Ý nghĩa của việc sử dụng 20 locus trong CODIS

Việc sử dụng 20 locus cốt lõi trong CODIS tăng cường độ chính xác trong việc phân tích và so sánh hồ sơ ADN. Khi số lượng locus tăng lên, xác suất để hai cá nhân khác nhau có cùng hồ sơ ADN sẽ giảm đi đáng kể. Điều này đặc biệt quan trọng trong các vụ án pháp y, nơi mà ngay cả một sự khác biệt nhỏ cũng có thể quyết định số phận của một vụ điều tra.

Hơn nữa, việc mở rộng số lượng locus cũng giúp CODIS xử lý tốt hơn các trường hợp liên quan đến người thân trong gia đình. Khi hai cá nhân có quan hệ họ hàng gần, như cha con hoặc anh chị em, các locus STR có thể tương tự nhau. Việc sử dụng nhiều locus hơn sẽ giúp phân biệt các trường hợp này một cách rõ ràng và chính xác hơn.

9. Bộ kit PCR nào được chấp nhận sử dụng tại Hệ thống chỉ số DNA quốc gia (NDIS)?

Các bộ kit PCR sau đây được chấp nhận sử dụng tại NDIS và chứa 20 CODIS Core Loci bắt buộc có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2017 (do nhà sản xuất liệt kê):

• AB GlobalFiler™Express (Mã số sản phẩm 4474665 & 4476609)
• AB GlobalFiler™ (Mã số sản phẩm 4476135)
• Promega PowerPlex® Fusion (Mã số danh mục DC 2402/2408)
• Promega PowerPlex® Fusion 6C (Mã số danh mục DC 2705/2720)
• QIAGEN Investigator 24plex QS (Mã số danh mục 382415/382417)
• QIAGEN Investigator 24plex GO! (Số danh mục 382426/382428)
• Thermo Fisher Scientific VeriFiler Express™ (Số danh mục A32014, A32070, A33032)
• Verogen ForenSeq™ DNA Signature Prep Kit (TG-450-1001/TG-450-1002)

Sau đây là các bộ kit PCR được sử dụng thường xuyên nhất cho Original CODIS Core Loci và CODIS Core Loci được NDIS chấp nhận (được nhà sản xuất liệt kê):

• Applied Biosystems (AB) AmpFlSTR®Profiler Plus (Part Numbers 4303326)
• AB AmpFlSTR®COfiler® (Part Numbers 4305246)
• Promega PowerPlex®1.1 (Catalog Numbers DC 6091/6090)
• Promega PowerPlex®1.2 (Catalog Numbers DC 6101/6100)
• Promega PowerPlex®2.1 (Catalog Numbers DC 6471/6470)
• Promega PowerPlex®16 (Catalog Numbers DC 6531/6530)
• Promega PowerPlex®16 BIO (Catalog Numbers DC 6541/6540)
• Promega PowerPlex®16 HS (Catalog Numbers DC 2100/2101)
• Promega PowerPlex®18 D (Catalog Numbers DC 1802/1808)
• Promega PowerPlex® Fusion (Catalog Numbers DC 2402/2408)
• Promega PowerPlex® Fusion 6C (Catalog Numbers DC 2705/2720/2780)
• Promega Powerplex® Y (Catalog Numbers 6760/6761)
• Promega Powerplex® Y23 (Catalog Numbers DC2305/DC2320)
• Thermo Fisher Scientific VeriFiler Express™ (Catalog Numbers A32014, A32070, A33032)
• Verogen ForenSeq™ DNA Signature Prep Kit (TG-450-1001/TG-450-1002)
• Promega PowerSeq™ CRM Nested System (Catalog # AX5810)
• Thermo Fisher Scientific Applied Biosystems™ Precision ID mtDNA Whole Genome Panel (Số danh mục A30938). Dữ liệu vùng kiểm soát mtDNA được chấp thuận cho NDIS

Các phòng thí nghiệm tham gia Chỉ số DNA quốc gia và đã xác nhận bộ dụng cụ, loci hoặc Hệ thống chuyên gia tại cơ sở của họ có thể yêu cầu FBI chấp thuận bộ dụng cụ, loci hoặc Hệ thống chuyên gia. Dữ liệu xác nhận và các tài liệu hỗ trợ khác phải đi kèm với yêu cầu.

10. Hệ thống Chỉ số DNA Quốc gia có thể được các cơ quan quốc tế tìm kiếm không?

Một cơ quan thực thi pháp luật quốc tế có thể gửi yêu cầu tìm kiếm Chỉ số DNA Quốc gia thông qua tùy viên pháp lý của FBI chịu trách nhiệm cho khu vực pháp lý đó hoặc thông qua Interpol. Các yêu cầu tìm kiếm như vậy sẽ được Người giám hộ NDIS xem xét để đảm bảo tuân thủ Đạo luật Nhận dạng DNA Liên bang (tình trạng cơ quan tư pháp hình sự, danh mục mẫu được ủy quyền và tham gia vào chương trình đảm bảo chất lượng) cũng như bao gồm một số lượng đủ CODIS Core Loci để tìm kiếm hiệu quả.

Kết luận

CODIS không chỉ là một công cụ mạnh mẽ trong việc giải quyết tội phạm tại Hoa Kỳ mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cộng đồng và đảm bảo công lý. Với khả năng lưu trữ và so khớp hàng triệu mẫu ADN, CODIS đã và đang giúp thay đổi cách cơ quan thực thi pháp luật truy tìm và bắt giữ tội phạm, đồng thời mang lại sự minh bạch và chính xác trong điều tra.

Nguồn: NOVAGEN (tổng hợp)