Dị ứng là gì? Phân biệt các loại dị ứng thường gặp

Dị ứng là gì? Tại sao cơ thể chúng ta lại phản ứng mạnh mẽ trước những chất tưởng chừng như vô hại như phấn hoa, bụi, hay thực phẩm quen thuộc? Dị ứng không chỉ là hiện tượng y khoa phổ biến mà còn là mối quan tâm lớn khi số lượng người mắc bệnh này đang ngày một gia tăng. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về khái niệm dị ứng, nguyên nhân gây ra nó, cũng như cách phân biệt các loại dị ứng thường gặp để từ đó bảo vệ sức khỏe một cách hiệu quả nhất.

Dị ứng là gì?

Dị ứng là một phản ứng quá mức của hệ miễn dịch đối với các chất mà cơ thể cho là có hại, dù chúng thực sự vô hại với hầu hết mọi người. Những chất này được gọi là dị nguyên, bao gồm phấn hoa, bụi, thức ăn, thuốc, côn trùng hoặc lông động vật. Các phản ứng này xảy ra nhanh chóng và có thể dự đoán được. 

Dị ứng là một trong bốn hình thức của chứng quá mẫn cảm, được gọi là quá mẫn loại I (xảy ra tức thì). Nó kích hoạt quá mức các tế bào bạch cầu lympho B và một loại kháng thể được gọi là IgE, dẫn đến một phản ứng viêm nặng thông thường bao gồm chàm, phát ban, sốt, lên cơn hen suyễn, ngộ độc thức ăn,dị ứng xi măng và phản ứng với nọc độc của côn trùng chích như ong, muỗi, kiến…

Dị ứng nhẹ rất phổ biến, gây ra các triệu chứng như viêm kết mạc dị ứng, ngứa và chảy nước mũi. Ở một số người, dị ứng nặng với các chất gây dị ứng trong môi trường và thức ăn hoặc một số loại thuốc y dược có thể gây phản ứng phản vệ (sốc phản vệ) đe dọa đến tính mạng.

Để chẩn đoán chứng dị ứng, người ta phải thực hiện các thử nghiệm trên da để xem mức độ phản ứng với các chất gây dị ứng hoặc phân tích máu kiểm sự hiện diện và nồng độ của kháng thể IgE. 

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), số lượng người mắc dị ứng đang gia tăng đáng kể, đặc biệt là ở các nước phát triển.

Nguyên nhân gây dị ứng

Nguyên nhân chính dẫn đến dị ứng là sự nhầm lẫn của hệ miễn dịch. Cơ thể nhận diện sai dị nguyên là mối đe dọa, dẫn đến sản sinh kháng thể IgE để chống lại các chất này. Khi tiếp xúc với dị nguyên, kháng thể kích thích các tế bào mast trong cơ thể, giải phóng histamine và các chất hóa học khác, gây ra các triệu chứng dị ứng.

Các yếu tố nguy cơ bao gồm:

• Di truyền: Nếu cha mẹ bị dị ứng, con cái có nguy cơ cao hơn.
• Môi trường sống: Tiếp xúc thường xuyên với bụi, ô nhiễm, hoặc các chất hóa học.
• Hệ miễn dịch yếu: Trẻ nhỏ và người cao tuổi dễ bị ảnh hưởng hơn.

Phân biệt các loại dị ứng thường gặp

1. Dị ứng thực phẩm

Dị ứng thực phẩm xảy ra khi cơ thể phản ứng với một hoặc nhiều loại thực phẩm. Những thực phẩm dễ gây dị ứng nhất gồm: sữa, đậu phộng, hải sản, đậu nành, và lúa mì.

• Triệu chứng: Ngứa miệng, nổi mẩn đỏ, khó thở, đau bụng, hoặc tiêu chảy.
• Xử lý: Tránh tiêu thụ thực phẩm gây dị ứng và mang theo thuốc epinephrine nếu có tiền sử sốc phản vệ.

2. Dị ứng phấn hoa (viêm mũi dị ứng)

Phấn hoa là nguyên nhân phổ biến gây dị ứng, đặc biệt vào mùa xuân khi cây cối và hoa nở rộ.

• Triệu chứng: Hắt hơi, sổ mũi, ngứa mắt, đau đầu, và nghẹt mũi.
• Xử lý: Sử dụng thuốc kháng histamine và đeo khẩu trang khi ra ngoài.

3. Dị ứng bụi nhà

Bụi nhà chứa nhiều dị nguyên, bao gồm mạt bụi, nấm mốc và lông động vật.

• Triệu chứng: Ngứa mũi, ho, khó thở, và viêm kết mạc.
• Xử lý: Làm sạch nhà cửa thường xuyên, sử dụng máy lọc không khí và thay bộ đồ giường định kỳ.

4. Dị ứng thuốc

Một số người có phản ứng dị ứng với thuốc như kháng sinh (penicillin), aspirin, hoặc thuốc chống viêm không steroid (NSAID).

• Triệu chứng: Phát ban, ngứa, sưng, hoặc sốc phản vệ.
• Xử lý: Ngừng sử dụng thuốc và tham khảo ý kiến bác sĩ ngay lập tức.

5. Dị ứng côn trùng

Nọc độc của ong, kiến lửa, hoặc nhện có thể gây dị ứng nghiêm trọng ở một số người.

• Triệu chứng: Sưng đỏ, đau nhức tại vết đốt, khó thở, hoặc sốc phản vệ.
• Xử lý: Sử dụng băng lạnh để giảm sưng và mang theo epinephrine nếu đã được chẩn đoán dị ứng nặng.

6. Dị ứng da (viêm da dị ứng)

Dị ứng da xảy ra khi da tiếp xúc với các chất gây kích ứng như hóa chất, mỹ phẩm, hoặc kim loại.

• Triệu chứng: Ngứa, nổi mẩn đỏ, hoặc phồng rộp.
• Xử lý: Tránh tiếp xúc với dị nguyên và sử dụng kem bôi corticosteroid để giảm viêm.

Dị ứng là gì và cách chẩn đoán dị ứng

Việc chẩn đoán dị ứng cần được thực hiện bởi các chuyên gia y tế. Các phương pháp phổ biến bao gồm:

• Xét nghiệm da (skin prick test): Nhỏ dị nguyên lên da để kiểm tra phản ứng.
• Xét nghiệm máu: Đo lượng kháng thể IgE trong máu.
• Thử nghiệm loại trừ: Loại bỏ dị nguyên nghi ngờ khỏi môi trường sống để xác định nguyên nhân.

Phòng ngừa và điều trị dị ứng

1. Phòng ngừa

• Tránh dị nguyên: Hạn chế tiếp xúc với các chất gây dị ứng.
• Tăng cường sức đề kháng: Bổ sung dinh dưỡng, tập luyện thể dục thường xuyên.
• Duy trì môi trường sạch sẽ: Hạn chế bụi bẩn và sử dụng thiết bị lọc không khí.

2. Điều trị

• Thuốc kháng histamine: Giảm các triệu chứng như hắt hơi, ngứa, và nổi mẩn đỏ.
• Thuốc corticosteroid: Sử dụng trong trường hợp dị ứng nghiêm trọng.
• Liệu pháp miễn dịch (immunotherapy): Tiêm dị nguyên liều nhỏ để cơ thể quen dần.

Kết luận

Dị ứng là một vấn đề sức khỏe phổ biến nhưng có thể kiểm soát hiệu quả nếu được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Hiểu rõ dị ứng là gì và phân biệt các loại dị ứng thường gặp sẽ giúp bạn bảo vệ sức khỏe và nâng cao chất lượng cuộc sống. Hãy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ khi gặp các triệu chứng bất thường để có phương pháp điều trị phù hợp.

Nguồn: NOVAGEN