Sống chung không đăng ký kết hôn mà muốn ly hôn thì giải quyết thế nào?

Nam nữ sống chung không đăng ký kết hôn mà muốn ly hôn thì giải quyết thế nào? Trách nhiệm con cái và tài sản xử lý ra sao? 

Câu hỏi độc giả gửi về như sau: Em lấy chồng năm 2023, hiện tại được hơn 1 năm nhưng chưa đăng ký kết hôn. Em và chồng có 1 đứa con chung 11 tháng tuổi. Hiện tại em muốn làm đơn ly dị chồng thì có được không? Và nếu ly hôn thì em có quyền nuôi con không? Tài sản chung chia như thế nào? Em xin cảm ơn! 

I. Sống chung không đăng ký kết hôn mà muốn ly hôn thì Tòa giải quyết thế nào?

Nam nữ có đủ điều kiện kết hôn theo quy định, sống chung như vợ chồng nhưng không đăng ký kết hôn, thì khi ly hôn KHÔNG cần nộp đơn lên Tòa án. Tuy nhiên có thể làm đơn đề nghị Tòa án không công nhận quan hệ vợ chồng. 

1. Nộp đơn ly hôn và giải quyết thủ tục ly hôn

Với trường hợp bên nam và bên nữ đã chung sống với nhau như vợ chồng nhưng lại không đăng ký đúng với quy định về thủ tục đăng ký kết hôn thì KHÔNG được coi là vợ chồng hợp pháp. Và như vậy, khi ly hôn thì không cần nộp đơn ly hôn tới Tòa án. 

Theo khoản 1 điều 9 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014: Việc kết hôn không được đăng ký theo quy định tại khoản này thì không có giá trị pháp lý. 

Theo điều 14 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014: Nam, nữ có đủ điều kiện kết hôn theo quy định của Luật này chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn thì không làm phát sinh quyền, nghĩa vụ giữa vợ và chồng. 

Như vậy, dù đã chung sống với nhau như vợ chồng nhưng nếu không đăng ký kết hôn thì không phải vợ chồng hợp pháp, từ đó không phát sinh quyền, nghĩa vụ vợ chồng. Và như vậy không cần thực hiện thủ tục ly hôn tại Tòa án.

2. Đề nghị Tòa án không công nhận quan hệ vợ chồng

Với trường hợp bên nam và bên nữ sống chung như vợ chồng và có con chung, tại thời điểm không muốn tiếp tục chung sống với nhau nữa thì có thể làm đơn yêu cầu Tòa án không công nhận quan hệ vợ chồng và giải quyết quyền nuôi con theo quy định. 

Điều 53 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định về việc Thụ lý đơn yêu cầu ly hôn: Trong trường hợp không đăng ký kết hôn mà có yêu cầu ly hôn thì Tòa án thụ lý và tuyên bố không công nhận quan hệ vợ chồng theo quy định tại khoản 1 Điều 14 của Luật này; nếu có yêu cầu về con và tài sản thì giải quyết theo quy định tại Điều 15 và Điều 16 của Luật này. 

Theo đó, Điều 14 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định: Nam, nữ có đủ điều kiện kết hôn theo quy định của Luật này chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn thì không làm phát sinh quyền, nghĩa vụ giữa vợ và chồng. 

Như vậy, việc thụ lý và tuyên bố không công nhận quan hệ vợ chồng được Tòa án “thụ lý đơn yêu cầu ly hôn” để giải quyết, chứ không phải “thụ lý đơn thuận tình ly hôn” nên sẽ không có quyết định thi hành án dân sự như với ly hôn thông thường.

Trong bộ luật Tố tụng dân sự 2015 không có quy định cụ thể nào về thẩm quyền của Tòa án đối với yêu cầu “không công nhận quan hệ vợ chồng”. Hiện nay, trên thực tiễn xét xử tại Tòa cũng có nhiều quan điểm khác nhau trong việc xác định thủ tục thụ lý và giải quyết yêu cầu không công nhận quan hệ vợ chồng là theo vụ án dân sự hay việc dân sự. 

Chi phí yêu cầu Tòa án không công nhận quan hệ vợ chồng là 300.000 VNĐ

Theo quy định tại khoản 2 Điều 24 Nghị quyết 326/2016/UBTVQH14 quy định: Vụ án dân sự không có giá ngạch là vụ án mà trong đó yêu cầu của đương sự không phải là một số tiền hoặc không thể xác định được giá trị bằng một số tiền cụ thể.

Tại số 1.1, mục II Danh mục án phí, lệ phí Tòa án Ban hành kèm theo Nghị quyết số 326/2016/UBTVQH14 quy định: Mức thu án phí dân sự sơ thẩm đối với vụ án về tranh chấp dân sự, hôn nhân và gia đình, lao động không có giá ngạch là 300.000 đồng.

II. Không đăng ký kết hôn thì khi chia tay ai được quyền nuôi con?

Trả lời: Dựa trên thỏa thuận riêng của hai bên nam nữ; trường hợp không thể thỏa thuận hoặc có tranh chấp thì Tòa án sẽ là đơn vị có thẩm quyền quyết định cuối cùng. Trong đó, một trong hai bên có nghĩa vụ nuôi con, bên còn lại không trực tiếp nuôi con nhưng có nghĩa vụ cấp dưỡng cho con

Có 2 trường hợp đặc biệt như sau: 

• Con dưới 36 tháng tuổi được giao cho mẹ trực tiếp nuôi, trừ trường hợp người mẹ không đủ điều kiện để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con hoặc cha mẹ có thỏa thuận khác phù hợp với lợi ích của con.
• Nếu con từ đủ 07 tuổi trở lên thì phải xem xét nguyện vọng của con.

Điều luật tham chiếu: Điều 14, Điều 15 Luật Hôn nhân và gia đình 2024 quy định: Quyền, nghĩa vụ giữa nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng và con được giải quyết theo quy định của Luật này về quyền, nghĩa vụ của cha mẹ và con.

Như vậy, dù việc không đăng ký kết hôn không làm phát sinh quyền và nghĩa vụ vợ chồng, nhưng hai bên nam nữ có đầy đủ quyền và nghĩa vụ với con chung như quy định pháp luật.

III. Phân chia tài sản khi ly hôn đối với vợ chồng không đăng ký kết hôn 

Việc phân chia tài sản khi ly hôn đối với vợ chồng không đăng ký kết hôn sẽ dựa trên thỏa thuận của các bên; khi có tranh chấp thì giải quyết theo quy định của Bộ luật dân sự

Theo Điều 16 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định về việc Giải quyết quan hệ tài sản, nghĩa vụ và hợp đồng của nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn

1. Quan hệ tài sản, nghĩa vụ và hợp đồng của nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn được giải quyết theo thỏa thuận giữa các bên; trong trường hợp không có thỏa thuận thì giải quyết theo quy định của Bộ luật dân sự và các quy định khác của pháp luật có liên quan.
2. Việc giải quyết quan hệ tài sản phải bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của phụ nữ và con; công việc nội trợ và công việc khác có liên quan để duy trì đời sống chung được coi như lao động có thu nhập.

Kết luận: Nam nữ sống chung không đăng ký kết hôn mà muốn ly hôn thì không cần nộp đơn ly hôn lên Tòa án, nhưng có thể yêu cầu Tòa án không công nhận quan hệ vợ chồng.