Tích hợp thông tin ADN vào cơ sở dữ liệu căn cước là một trong những điểm mới được chú ý trong Luật căn cước mới áp dụng từ ngày 1/7/2024. Những công dân có mong muốn lưu trữ thông tin ADN cá nhân có thể tích hợp thông tin ADN này vào thẻ căn cước. Vậy thông tin ADN là gì, việc tích hợp thông tin ADN vào căn cước được thực hiện thế nào, có tác dụng ra sao?
Nội dung:
1. Thông tin ADN là gì?
Thông tin ADN là bộ mã ADN của mỗi cá nhân. Mã ADN của mỗi người là duy nhất và không thay đổi theo thời gian. Như vậy, mã ADN được dùng để nhận dạng và xác thực danh tính của cá nhân, tương tự như dấu vân tay hay mống mắt.
Không chỉ nhận dạng cá nhân mà mã ADN còn dùng để xác thực mối quan hệ huyết thống cha con, mẹ con, họ hàng. Bởi mã ADN chính là thông tin di truyền của mỗi người, với 50% ADN từ người cha ruột và 50% ADN từ người mẹ ruột.
Khi so sánh mã ADN của cha, mẹ và con ruột, bộ mã ADN sẽ trùng khớp với nhau tại những vị trí gen (điểm gen, hay locus gen) đặc trưng biểu thị mối quan hệ cha con ruột, mẹ con ruột. Như vậy, nếu bộ mã ADN của 2 cá nhân không trùng khớp với nhau tại những vị trí gen đặc trưng, thì giữa họ KHÔNG có mối quan hệ huyết thống. Đây là cơ sở khoa học cho các xét nghiệm ADN huyết thống hiện nay.
2. Thông tin ADN được thu thập và tích hợp vào căn cước như thế nào?
Thông tin ADN được thu thập thông qua xét nghiệm ADN cá nhân. Bộ mã ADN được mã hóa dưới dạng mã vạch hoặc mã QR, sau đó tích hợp vào căn cước điện tử.
a. Xét nghiệm ADN thu thập thông tin ADN cá nhân
Để có thông tin ADN thì cá nhân cần phải làm xét nghiệm ADN. Cụ thể là sử dụng mẫu sinh phẩm chứa ADN trên cơ thể (máu hoặc niêm mạc miệng), sau đó phân tích bằng máy móc chuyên dụng tại phòng thí nghiệm và thu được bộ mã ADN của cá nhân.
Việc thu thập mẫu sinh phẩm chứa ADN để làm xét nghiệm ADN sẽ do chuyên viên xét nghiệm ADN thực hiện với thao tác như sau:
- Thu mẫu máu xét nghiệm ADN: Chích 3-4 giọt máu ở đầu ngón tay hoặc với trẻ sơ sinh thì chích máu gót chân, thấm vào đầu que tăm bông.
- Thu mẫu niêm mạc miệng (nước bọt) xét nghiệm ADN: Sử dụng 2-3 tăm bông sạch đã được cắt bỏ một đầu (khi thu mẫu, không được chạm tay vào đầu tăm bông còn lại). Tiếp theo, cầm vào đầu đã cắt bông lần lượt cho đầu bông còn lại vào thành má phía trong khoang miệng, xoay nhẹ và áp sát thành má hoặc quệt dọc khoảng 15-20 lần.
Chú ý: Mẫu ADN để khô tự nhiên, bảo quản vào giấy sạch (giấy ăn, giấy viết,….) hoặc phong bì, không để mẫu vào túi nilon hoặc túi zip, không chạm tay vào mẫu ADN sau khi thu
Tại phòng thí nghiệm, mẫu máu và mẫu niêm mạc miệng sẽ được tiến hành phân tích bằng hệ thống máy giải trình tự gen thế hệ mới (NGS) – là công nghệ phân tích ADN hiện đại nhất hiện nay, cho kết quả chính xác và nhanh chóng hơn.
b. Tích hợp thông tin ADN vào thẻ căn cước
Sau khi thực hiện xét nghiệm ADN lấy mã ADN cá nhân, thông tin ADN sẽ được mã hóa dưới dạng mã vạch (barcode), mã QR (QR code) và tích hợp trên căn cước điện tử, đồng thời lưu trữ và đồng bộ trên cơ sở dữ liệu căn cước, cơ sở dữ liệu dân cư quốc gia.
Thông tin ADN có thể đọc được bằng máy quét trên điện thoại thông minh hoặc các máy quét thông tin chuyên dụng. Tuy nhiên, việc sử dụng thông tin ADN để nhận dạng danh tính hay xác thực quan hệ huyết thống cha con, mẹ con, họ hàng nội ngoại sẽ chỉ thực hiện được khi có yêu cầu từ cơ quan, đơn vị có thẩm quyền (Bộ Công an).
3. Lợi ích của việc tích hợp thông tin ADN vào cơ sở dữ liệu căn cước
Việc tích hợp thông tin ADN vào cơ sở dữ liệu căn cước mang tới những lợi ích như sau:
- Hoàn thiện cơ sở dữ liệu căn cước, đồng bộ với cơ sở dữ liệu quốc gia dân cư.
- Lưu trữ thông tin ADN cá nhân.
- Nhận diện chính xác cá nhân trong các trường hợp: tai nạn, tội phạm trốn truy nã,… không thể nhận diện được bằng dấu vân tay hay các đặc điểm nhận dạng khác
- Giải quyết tranh chấp liên quan đến huyết thống như: nhận cha, mẹ, con; thừa kế; đặc biệt trong trường hợp cha, mẹ đã qua đời không thể trực tiếp giám định ADN.
4. Triển khai tích hợp thông tin ADN vào cơ sở dữ liệu căn cước
Từ ngày 1/7/2024, Luật căn cước mới đã chính thức có hiệu lực. Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định 175/QĐ-TTg về Kế hoạch triển khai thi hành Luật Căn cước với một số điểm đáng chú ý liên quan đến việc tích hợp thông tin ADN vào cơ sở dữ liệu căn cước.
Trong đó, để tổ chức triển khai việc thu nhận sinh trắc học về ADN trong thẻ căn cước và căn cước điện tử thì các giải pháp về công nghệ, đầu tư trang thiết bị, nâng cấp hệ thống lưu trữ, xử lý là vấn đề cần được quan tâm nhất.
Hiện nay mới chỉ có một số đơn vị xét nghiệm ADN lớn có đủ điều kiện về chuyên môn và pháp lý để thu nhận sinh trắc học về ADN. Như vậy, việc triển khai tích hợp thông tin ADN vào cơ sở dữ liệu căn cước một cách rộng rãi sẽ cần có lộ trình phù hợp.
Bên cạnh thông tin ADN thì giọng nói, mống mắt cũng là những đặc điểm sinh trắc học được thu nhận trong thẻ căn cước và căn cước điện tử, theo Luật căn cước mới.
Các bộ, ngành liên quan sẽ tiếp tục đẩy mạnh thực hiện kết nối, chia sẻ thông tin giữa hệ thống: Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu căn cước với Cơ sở dữ liệu quốc gia, Cơ sở dữ liệu chuyên ngành, Cơ sở dữ liệu khác.
Quyết định cũng nhấn mạnh tới việc đảm bảo an ninh, an toàn thông tin và bảo vệ dữ liệu cá nhân khi tích hợp thông tin vào thẻ căn cước, căn cước điện tử. Cuối cùng là quá trình sử dụng, khai thác thông tin sinh trắc ADN, mống mắt, giọng nói được tích hợp trong thẻ căn cước.
