Màu mắt (eye color) của một người là kết quả của quá trình hình thành sắc tố của một cấu trúc gọi là mống mắt (the iris), cấu trúc này bao quanh lỗ đen nhỏ ở trung tâm mắt (đồng tử, the pupil) và giúp kiểm soát lượng ánh sáng có thể đi vào mắt. Màu sắc của mống mắt dao động liên tục từ màu xanh rất nhạt đến màu nâu sẫm.

Hầu hết thời gian màu mắt được phân loại là xanh dương, xanh lá cây/màu lục nhạt hoặc nâu.

Màu nâu là màu mắt phổ biến nhất trên toàn thế giới.

Màu mắt được xác định bởi các biến thể trong gen của một người.

Hầu hết các gen liên quan đến màu mắt đều tham gia vào quá trình sản xuất, vận chuyển hoặc lưu trữ sắc tố gọi là melanin.

Màu mắt liên quan trực tiếp đến lượng sắc tố melanin ở lớp trước của mống mắt.

Những người có đôi mắt nâu có một lượng lớn sắc tố melanin trong mống mắt, trong khi những người có đôi mắt xanh có ít sắc tố này hơn.

Xem thêm:

Các gen quy định màu mắt của mỗi người

Một vùng cụ thể trên nhiễm sắc thể 15 đóng vai trò chính trong màu mắt.

Trong khu vực này, có hai gen nằm rất gần nhau: OCA2 và HERC2.

Protein được tạo ra từ gen OCA2, được gọi là protein P, có liên quan đến sự trưởng thành của melanosome, là cấu trúc tế bào sản xuất và lưu trữ hắc tố.

Do đó, protein P đóng một vai trò quan trọng đối với số lượng và chất lượng của hắc tố có trong mống mắt.

Một số biến thể phổ biến (đa hình) trong gen OCA2 làm giảm lượng protein P chức năng được tạo ra. Ít protein P hơn có nghĩa là có ít hắc tố hơn trong mống mắt, dẫn đến mắt xanh thay vì nâu ở những người có đa hình trong gen này.

Một vùng của gen HERC2 gần đó được gọi là intron 86 chứa một đoạn ADN kiểm soát hoạt động (biểu hiện) của gen OCA2, bật hoặc tắt gen này khi cần.

Ít nhất một dạng đa hình trong khu vực này của gen HERC2 đã được chứng minh là làm giảm biểu hiện của OCA2 và giảm sản xuất protein P, dẫn đến ít hắc tố hơn trong mống mắt và mắt có màu sáng hơn.

Các nhà nghiên cứu từng nghĩ rằng màu mắt được xác định bởi một gen duy nhất và tuân theo một kiểu di truyền đơn giản, trong đó mắt nâu trội so với mắt xanh.

Theo mô hình này, người ta tin rằng cha mẹ đều có mắt xanh không thể sinh con mắt nâu.

Tuy nhiên, các nghiên cứu sau đó cho thấy mô hình này quá đơn giản. Mặc dù không phổ biến nhưng bố mẹ mắt xanh vẫn có thể sinh con mắt nâu.

Sự di truyền của màu mắt phức tạp hơn so với nghi ngờ ban đầu vì có nhiều gen liên quan.

Mặc dù màu mắt của một đứa trẻ thường có thể được dự đoán bằng màu mắt của cha mẹ và những người thân khác của trẻ, nhưng các biến thể di truyền đôi khi tạo ra kết quả không mong muốn.

Có một thời, các nhà nghiên cứu cho rằng chỉ có một gen truyền màu mắt từ cha mẹ sang con cái của họ. Điều này dẫn đến niềm tin rằng một đứa trẻ có cha mẹ có chung màu mắt (chẳng hạn như màu nâu) không thể thừa hưởng màu mắt khác (chẳng hạn như màu xanh lam).

Hóa ra điều đó không hoàn toàn chính xác.

Các nhà khoa học hiện biết rằng một bộ sưu tập lên tới 16 gen đóng vai trò di truyền màu mắt. Vì vậy, cha mẹ có đôi mắt nâu hoàn toàn có thể chào đón một đứa trẻ có đôi mắt màu khác đến với thế giới. Mặc dù những tình huống đó là không phổ biến, nhưng chúng vẫn xảy ra.

Thêm vào đó, màu mắt của cha mẹ có thể giúp dự đoán màu mắt của con họ, nhưng đó chỉ là một yếu tố.

Sự khác biệt về màu mắt cũng bị ảnh hưởng bởi lượng melanin khác nhau, sắc tố tạo nên màu mắt (cộng với màu tóc và màu da).

Tại sao những đứa trẻ được sinh ra với đôi mắt xanh?

Nhiều em bé lúc đầu sẽ có mắt sáng màu, nhưng màu mống mắt vẫn tiếp tục phát triển trong nhiều tháng sau khi sinh.

Một số em bé có thể được sinh ra với đôi mắt xanh, nhưng những đứa trẻ khác được sinh ra với đôi mắt màu nâu hoặc màu lục nhạt.

Trên thực tế, mắt xanh có thể ít phổ biến hơn bạn nghĩ. Một nghiên cứu năm 2016 liên quan đến 192 trẻ sơ sinh tiết lộ rằng gần 2/3 trong số chúng được sinh ra với đôi mắt nâu. Chỉ khoảng 1/5 có mắt xanh.

Màu mắt, giống như màu da và màu tóc, được xác định bởi sắc tố melanin. Những sắc tố tự nhiên này được sản xuất bởi các tế bào gọi là melanocytes.

Melanocytes giúp bảo vệ khỏi tác hại của ánh nắng mặt trời và tăng sản xuất chúng để đáp ứng với ánh nắng mặt trời.

Khi một đứa trẻ được sinh ra, mắt của chúng có thể có màu sáng hoặc thậm chí là màu xanh lam, nhưng chúng có thể sẽ đổi màu khi các tế bào hắc tố phản ứng với ánh sáng.

Chủng tộc cũng là một yếu tố, vì các nhà nghiên cứu lưu ý rằng phần lớn trẻ sinh ra có mắt xanh là người da trắng. Các nhóm dân tộc khác, bao gồm cả những người có nguồn gốc châu Phi và châu Á, thường được sinh ra với đôi mắt nâu.

Điều gì quyết định màu mắt của trẻ sơ sinh?

Màu mắt của em bé phụ thuộc vào mức độ melanin của chúng.

Xét về tổng thể, trẻ sơ sinh da trắng (đặc biệt là những trẻ có mắt xanh) có ít hắc tố hơn nên mống mắt, tóc và màu da của chúng có nhiều khả năng thay đổi và phát triển theo độ tuổi và mức độ tiếp xúc với ánh nắng mặt trời.

Ngược lại, những đứa trẻ có đôi mắt nâu có nhiều hắc tố nhất và mắt chúng ít có khả năng thay đổi màu sắc hơn.

Mặc dù màu mắt chủ yếu được quyết định bởi các sắc tố tự nhiên này, nhưng cũng có những yếu tố khác tác động sẽ ảnh hưởng đến màu tròng mắt của trẻ sơ sinh.

Hai bố mẹ mắt nâu có nhiều khả năng sinh ra con mắt nâu hơn, nhưng đó không phải là một sự đảm bảo chắc chắn.

Ví dụ, nếu ông bà có đôi mắt xanh, thì việc đứa trẻ thừa hưởng đôi mắt xanh của họ không phải là hiếm.

Điều tương tự cũng có thể xảy ra đối với cha mẹ có đôi mắt sáng hơn. Hoàn toàn có thể xảy ra trường hợp hai bố mẹ mắt xanh sinh con mắt nâu ngay cả khi nhiều khả năng họ sẽ về nhà với một đứa con mắt xanh.

Làm thế nào bố mẹ có thể biết liệu mắt của em bé có giữ được màu xanh hay không?

Luôn có khả năng đôi mắt xanh của bé sẽ là vĩnh viễn, nhưng nhiều khả năng chúng sẽ chuyển sang màu lục nhạt, xanh lục hoặc nâu trước khi bé chập chững những bước đi đầu tiên.

Sự thay đổi màu mắt thường sẽ giảm dần vào khoảng sáu tháng tuổi, nhưng đôi mắt của một số trẻ tiếp tục thay đổi màu sắc trong một năm hoặc thậm chí đến ba năm.

Cho đến lúc đó, không có cách nào để biết chắc chắn màu mắt của con bạn cuối cùng sẽ có màu gì.

Và mặc dù nó không hoàn toàn rõ ràng, nhưng một dấu hiệu khá tốt để biết màu mắt của con bạn có thay đổi hay không là kiểm tra mắt của chúng từ một bên.

  • Nếu mắt chúng trong và sáng xanh, chúng có thể giữ nguyên như vậy.
  • Nếu mắt của chúng có màu xanh đậm hơn và có những vệt vàng trong suốt, chúng có thể chuyển sang màu lục nhạt, xanh lục hoặc nâu.

Tài liệu tham khảo

  • Sturm RA, Duffy DL, Zhao ZZ, Leite FP, Stark MS, Hayward NK, Martin NG, Montgomery GW. A single SNP in an evolutionary conserved region within intron 86 of the HERC2 gene determines human blue-brown eye color. Am J Hum Genet. 2008 Feb;82(2):424-31. doi: 10.1016/j.ajhg.2007.11.005. Epub 2008 Jan 24. PubMed: 18252222. Free full-text available from PubMed Central: PMC2427173.
  • Sturm RA, Larsson M. Genetics of human iris colour and patterns. Pigment Cell Melanoma Res. 2009 Oct;22(5):544-62. doi: 10.1111/j.1755-148X.2009.00606.x. Epub 2009 Jul 8. Review. PubMed: 19619260.
  • White D, Rabago-Smith M. Genotype-phenotype associations and human eye color. J Hum Genet. 2011 Jan;56(1):5-7. doi: 10.1038/jhg.2010.126. Epub 2010 Oct 14. Review. PubMed: 20944644

(*) Theo MedlinePlus